Şifalı Bitkilerin Bitkisel Tedavide Kullanılma Yöntemleri

Şifalı bitkilerin kullanılmasında doğal olarak aklımıza ilk gelen bitki çaylarıdır. Ya da şifalı bitkileri yiyecek olarak kullanmak, şifalı meyvelerin sularından içecek olarak istifade etmektir. Evlerimizde şifalı bitkileri çoğu zaman baharat olarak da kullanmaktayız.

Fakat bizim burada sıralayacağımız yöntemler tedavi amaçlı olarak şifalı bitki droglarının hazırlanma ve kullanma yöntemleridir. Burada geçen "Drog" kelimesi ile bitkilerin tedavi amaçlı olarak kullanılacak kısımları, tedavide kullanılacak bitkisel hammaddeler anlamında kullanılmaktadır. İlaç hammaddelerine de genel olarak drog denilmektedir.

Bitkisel drogların tedavide kullanım yöntemlerini şu şekilde sıralayabiliriz.

1. Toz:
Bitkilerin şifalı kısımlarının bir havanda döğülmesi ya da değirmende çekilmesi ile elde edilir. Tozların kullanılmasındaki en kolay yol yarım bardak su içerisine hazırlanan bitki tozunu döktükten sonra ve bu suyun içilmesidir.

2. Hap:
İnce toz haline getirilen bir bitki tozu bağlayıcı yardımcı madde ile karıştırılarak hap haline getirilebilir. Bu bağlayıcı maddeye sıvağ adı verilir. Sıvağ olarak kullanılmak üzere tedavide etkisi olmayan maddeler tercih edilmelidir. Bal, şeker şurubu, nişasta, leblebi unu, arap zamkı, meyan balı gibi maddeler bu amaçla uygundur. Evde hap yapabilmek için şifalı bitki tozunu bu maddelerden birisiyle karıştırıp hamur haline getiririz. Sonra bu hamuru avuçlarımızın arasında ezip döndürerek fitil haline getiririz. Sonra bu fitili içilme kolaylığı açısından 1-2,5 gram olacak şekilde kesip yuvarlayarak hap haline sokarız.

Bu gün özellikle eczanelerde satılacak şekilde bitki tozlarını hap haline getirmek için farklı bir yöntem daha kullanılmaktadır. Birçok antibiyotikte olduğu gibi, bitki tozları iç içe geçmiş hazır kapsüllerin içerisine konulmaktadır.

3. Demleme:

    a. İnfusyon: (Haşlayarak demleme, Çay gibi demleme yöntemi)
Bu yöntem bitkisel drogların ilaç olarak içilmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Evde çay hazırlarken çayı nasıl demliyorsak aynen o şekilde şifalı bitkinin demlenmesidir. Şifalı bitki üzerine kaynar su dökülür ve bu karışım kapalı bir kapta sık sık karıştırılarak çok hafif bir ateş üzerinde 5 dakika tutulur. Çay demlerken de aynen bu şekilde davranıyoruz. Çaydanlıkta suyu kaynatıyoruz. Demlikteki çayın üzerine kaynamış su döküyoruz. Sonra çaydanlığa tekrar su ilave ediyoruz bu su kaynayıncaya kadar çayımız da zaten demleniyor.

Burada dikkat edeceğimiz şey şifalı bitki ve su oranıdır. Bu oran genellikle 100 gr. suya 2 gr. şifalı bitki şeklindedir. Şifalı bitki miktarı bitkisine göre 5 grama kadar çıkabilir. Bu oranı pratik olarak bir su bardağına bir çay kaşığı olarak da söyleyebiliriz.

Uçucu yağ içeren şifalı bitkilerin demlenmesinde bu yöntem kullanılır. Ayrıca içeriğindeki etken maddelerin kolayca suya karışabileceği çiçek ve ince yapraklar için de en güvenilir yöntem budur. Demlenen bitki çayı bir tülbentten geçirilerek içilir. Bir gün yetecek kadar bitki çayı demlenebilirse de en uygunu her defasında bu işlemi yeniden yapmaktır. Taze bitki kullanılacaksa kuru bitkinin üç katı kadar kullanmak gerekir.

    b. Dekoksiyon: (Kaynatarak demleme yöntemi)
Bu yöntem daha çok tohum, kök, dal, odunsu kabuklar gibi içerisindeki etken maddeyi yukarda anlattığımız çay gibi demleme yöntemi ile suya bırakamıyacak droglar için uygulanır. Aynı miktarda bitkisel drog ve su karışımı hafif ateşte sık sık karıştırılmak suretiyle yarım saat ısıtılır.  Kaba yaprak ve yumuşak meyvalar 1-2 dakika kaynatılmalı, kök, kabuk, sert meyve ve tohum droglarının  ise 3-5 dakika kaynaması sağlanmalıdır. Daha sonra 5 dakika daha demlenmeye bırakılan bu karışım sıcak iken tülbentten geçirilerek süzülür. Bazı bitkilerin kaynatılmaması gerekmektedir. Bu konuya özellikle dikkat edilmelidir.

    c. Mazerasyon: (Soğuk suda bekletme) Ebegümeci, ökseotu, eğir kökü gibi bazı bazı şifalı bitkilerin içerisindeki etken maddeler sıcaktan etkilenebildikleri için kaynatılmamalı ve çay gibi demlenmemelidirler. Bazı bitkilerin bileşiminde sıcakla karşılaşmaları durumunda bazı zararlı oluşumlar açığa çıkabilir. Bu gibi durumda şifalı bitki soğuk su ile demlenir. Yukarda belirtilen miktardaki su ve bitki karışımı 6-12 saat kapalı bir kapta bekletilir. Bu iş için gece vakti tercih edilmelidir.

Soğuk suda bekletme yöntemi çay gibi demleme yöntemi ile birlikte kullanılabilir. Bitki gerekli olan suyun yarısı içerisinde gece bekletilir. Sabah süzüldükten sonra suyun diğer yarısı ile çay gibi demlenir ve tekrar süzülür. Bu iki süzme suyu karıştırılarak içilir.

4. Merhem (Pomat, Krem) Şifalı bitkilerin haricen kullanılma yöntemidir. Bu amaçla şifalı bitki drogları ile birlikte katı yağlar, zeytin yağı badem yağı gibi sıvı yağlar ve vazelin ve lanolin  gibi sıvağlar kullanılır. Toz haline getirilmiş bitkisel drog sıvı bir yapla ezilir. Saha sonra bunun üzerine eşit miktarda lonolin ve vazelin azar azar ilave edilerek havanda iyice karıştırılır. Merhem kapalı ve serin bir yerde saklanmalıdır.

5. Bitki yağları:

    a. Tıbbi bitki yağları: Haricen kullanılan bir bitkisel ilaç şeklidir. Bitki yağı hazırlamak için 10 ölçek şifalı bitki droğu 100 ölçek zeytinyağı veya haşhaş yağı içerisinde iki hafta kadar güneşte bekletilir. Daha sonra bir bezden süzülerek kaplara doldurulur. Diz ve eklem ağrılarında kullanılan kantaron yağı, Sedefotu yağı, papatya yağı, kudret narı yağı gibi yağlar hep bu yolla elde edilmektedir.

    b. Kokulu bitki yağları: Kokulu bitki droglarının 1 ila 3 gün süreyle zeytin yağı veya susam yağı içerisinde tutulmasıyla elde edilir. Bunun için 500 gram kuru ya da taze kokulu bitki drogu 2000 gr. yağ içerisine konulur. 3 gün sonra bezden süzülen sıvıya 500 gram daha çiçek ilave edilerek 3 gün daha bekletilir.

6. Tentür:
Şifalı bitki droglarının su, eter veya alkol gibi çözücüler içerisinde 10 gün süreyle bekletilmesi ile elde edilir. 1 ölçek bitkisel drog 5 ölçek etil alkol içerisine konur. Bitkisel drog çok etkili ise alkol miktarı 10 ölçek olabilir. Bekleme süresince karışım sık sık çalkalanmalı ve karanlık bir yer ve normal sıcaklık ortamı tercih edilmelidir.

7. Hülasa (Ekstre, Bitki özü)
Yukarda tentür yöntemi ile elde edilen solusyondaki sıvının bir miktarı uçurularak bal kıvamına ya da toz haline getirilmesi ile elde edilir.