Ballibabagiller familyasindandir. Anayurdu Avrupa'nin güneyi ile Akdeniz havzasindan Orta Asya'ya uzanan genis alanlardir. Ülkemizde de yetisen zufaotu, 50-120 cm. boylanabilen, çokyillik, kokulu, çalimsi bitkidir. Gövdesi dört köse kesitli, dallara ayrilan yapida ve yesil iken, bitkinin ikinci yilinda odunsulasir. Hafif tüylü, koyu yesil renkli, ince uzun ve ucu sivrilen yapraklari serit ya da mizraksi biçimlidir. Ari ve kelebeklerin pek sevdigi dudak biçimli çiçekleri çogu kez mavimsi mor, bazen pembe ya da beyaz çiçek demetleri olusturarak, yaz ortasindan eylüle kadar açar. Gözyasi biçimli, yassi ve koyu kahverengi olan tohumlari küçük olur.
Bitki, tohumuyla çogalir veya kökleri bölünerek ya da gövde kalemleri alinarak üretilir.
Bilesiminde % 1 oraninda uçucu yag, ayrica flavonit, glisosit, diosmin ile tanen bulunan ve uzun yillardan beri yararlari bilinen zufaotu, günümüzde bazi yemeklere koku ve çesni katmak üzere küçük miktarlarda eklenir. Kimi sarap ve likörlerin yapiminda kullanilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Zufaotunun tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söyle siralanabilir:
• Bronsit, öksürük, bogaz agrisi ve kronik nezlede etkilidir.
• Balgam söktürücüdür.
• Soguk alginliginda terletici etkisiyle yararlidir.
• Saman nezlesinde tahris olmus mukozayi iyilestirip rahat ettirir.
• Sindirim sistemini uyarip sindirimi kolaylastirir.
• Endiselilik, isteri ve hafif sara durumlarinin atlatilmasina yardimci olur.
Bu etkilerinden yararlanmak için, yaz sonunda toplanan yaprakli çiçek basaklari, gölgeli ve havadar yerde kurutulur. 1-2 tatli kasigi çiçek-yaprak karisimi üzerine 1 bardak kaynar su dökülür ve 10-15 dakika demlendirilerek hazirlanan infüzyona, tadi aci oldugu için biraz bal eklenir. Bu infüzyondan günde üç kez birer bardak içilir.
• Ayni infüzyon yara, bere ve ezilmelere distan uygulanirsa çabuk iyilesmelerini saglar.
UYARI
• Gebelik döneminde zufaotu alinmamalidir.