Zencefilgiller familyasinin örnek bitkisidir. Anayurdunun Güneydogu Asya oldugu sanilmakta, günümüzde Hindistan ve Malezya ile diger bazi tropikal bölgelerde yetistirilmektedir. Ülkemizin iklimi uygun olmadigindan Türkiye'de zencefil yetismez. Yararlari Çin ve Hindistan'da çok eski çaglardan beri bilinen bitki, Avrupa'ya tüccarlar tarafindan getirilip tanitilmistir. 120 cm.'ye kadar boylanabilen bitkinin biryillik ömrü olan gövdesinin, kamisinkini andiran durusu vardir. Tarçin kokusuna benzeyen özel kokulu, 15-20 cm. uzunluktaki sivri uçlu ve mizrak biçimli yapraklari, gövdeyi saran kiliflardan çikar. Kozalaklari animsatan küçük, beyaz ve üzeri mor lekeli çiçekleri pek seyrek açar ve kisir olurlar. Zencefilin kalin, etli, lifli ve bogum bogum yapili kökgövdesi (rizomu) kahverengi sarimsi olup bundan yumrukökler çikarak çevreye yayilir. Bitki, bu rizomlarin bölünüp ekilmesiyle çogaltilir.
Zencefil zingiberon, zingiberol, fellandron, borneol, sineol sitrali içeren uçucu yag ile nisasta, yapiskan bitki sivisi ve reçine yönünden zengindir. Taze kökleri sökülüp dilimlenerek bazi Uzakdogu yemeklerine katilir. Kurutulup ögütülerek toz haline getirilmis kökleri ekmek, tatli, pasta, sarap ve bazi likörlerin yapiminda kullanilir. Ayrica zencefil tozu, baharat olarak tüketilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Bitkinin tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söylece özetlenebilir:
• Hazimsizlik, mide ve bagirsaklarin gazli olmasi ve karin agrisi durumlarinda sindirim salgilarini artirir ve gaz söktürücü etkiler yaparak iyilestirici olur.
• Son yapilan arastirma sonuçlarina göre mideyi yatistirici etkileri nedeniyle yolculuklarda kusma refleksini yok eder ve rahatlama saglar.
• Kan dolasiminin yetersiz kaldigi durumlarda, özellikle kilcal damarlardaki dolasimi hizlandirir.
• Ateslilik durumunda terlemeyi artirir; bu yararli terletici etkisiyle soguk alginligini çabuk iyilestirir.
• Soguk havalarda bedeni isitir, dayanikliligini artirir.
Bu etkileri saglamak üzere zencefilin dekoksiyonu kullanilir. Elinizde zencefil tozu ya da dilimlenmis kök parçalari varsa bunlardan 1,5 tatli kasigi, 1 bardak su içine konulup önce kaynama noktasina kadar isitilir. Sonra, ates kisilarak 5-10 dakika daha isitma sürdürülür. Böylece elde edilen dekoksiyon istendikçe içilebilir.
• Zencefil bogaz agrilarini iyilestirir. Bunun için yukarida hazirlanan dekoksiyonla derin gargara yapilir.
• Bitki ayrica fibrozit (lif dokusu iltihabi) ve kas incinmeleri tedavisinde kullanilir. Bunun için de, ayni dekoksiyon agrili yerlere distan uygulanirken, elle hafif hafif ovusturulur.