Bilesikgiller familyasindandir. Anayurdu Amerika Kitasi'dir. On yedinci yüzyilda Avrupa'ya getirilmis ve oradan birçok yere yayilmistir. Ülkemizde de bolca yetistirilen çokyillik dayanikli otsu bitkidir. 1,5 m'ye kadar boylanabilen topraküstü kesimleri, ayçiçegine benzer. Ama, yaprak ve çiçekleri daha küçük olur. Yesil renkli ve oval biçimli ince uzun yapraklarinin ucu sivridir. Agustos ile kasim aylari arasinda açan 5-7,5 cm. çapindaki altin sarisi çiçekleri de iri sari papatyalara benzer.
Bitkinin konumuzu en çok ilgilendiren bölümü, patatese benzeyen bej, pembe-turuncu ya da açik kahverengi yumru kökleridir. Bol günesli yerlerde, suyu iyi akintili (süzek) her türlü toprakta yetisen yerelmasinin tarimi, daha çok fakir topraklarda yapilir. Ürün alindiktan sonra toprakta kalan minik yumrulari ertesi yil yeniden çimlendiginden, ayni yerde baska tür bitkilerin yetismesi güçlesir. Ancak, yerelmasi bitkisi ayni toprakta üst üste, yillarca yetistirilmeye dayanabildiginden bu sekilde topragi sarma durumu tarla sahibi için sakinca olusturmaz. Bakima da hiç gereksinim duymayan ve yetistirilmesi çok kolay olan bitki, tohumlariyla ya da yumruköklerinin bölünmesiyle üretilir.
Yerelmasinin yumruköklerinin tadi enginara benzer. Bu tadi veren, yüksek oranda içerdigi inülin adli maddedir. Nisasta bulundurmayan ve kalorisi sifira yakin olan tatli yerelmasi kökleri çok iyi bir besin oldugu gibi, seker hastalarina da salik verilir. Bitkinin sap ve yapraklari iyi birer hayvan yemidir. Ayrica bitkinin yumruköklerinin mayalanmasiyla etanol (yani etil alkol ya da kisaca alkol) elde edilir. Yetistirilmesi kolay olan, en fakir toprakta bile yilin dokuz ayinda (sonbahar, kis ve ilkbaharda) ürün veren bitkinin alkol içermesi, ilerde enerji kaynagi olarak kullanilabilecegini akla getirmektedir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Yerelmasinin tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söylesiralanabilir:
• Bedenin direncini artirirken kan sekerini yükseltmedigi için seker hastalarina her zaman tavsiye edilen bir besindir.
• Emzikli annelerde süt gelisini artirir.
• Idrar söktürücüdür. Böbreklerin çalismasini hizlandirir.
• Safra gelisini artirir.
• Müshil etkisi vardir.
• Cildi güzellestirir.
• Cinsel gücü artirici (afrodizyak) etkileri oldugu ileri sürülmektedir.
Bu yararli etkileri, bitkinin yumruköklerini bol miktarda yemekle saglayabilecegimizden burada herhangi bir ilaç reçetesi vermiyoruz. Dilegimiz, sicak ve soguk yemekler halinde yenebilen yerelmasinin, aynen patates gibi, siklikla günlük yemek diyetimizde yer almasidir.