Sedefotugiller familyasinin örnek bitkisidir. Anayurdu bilinmemekte, Avrasya ve Kanarya adalarinda yabani olarak yetismekte, yaz-kis yesil kaldigi için Avrupa ve ülkemizde bazi bahçelerde sevilerek üretilmektedir. 60-100 cm. boylanabilen, dayanikli çalidir. Yuvarlak kesitli, mavi-yesil renkli gövdesi bitkinin ikinci yilinda odunsulasir. Parçalara bölünmüs, küçük ve yuvarlak yapraklari da mavi-yesil renkli, aci tatli ve kokulu, içerdigi yag benekleri nedeniyle benekli görünüslüdür.
Bitkinin yesilimsi sari renkli gösterisli çiçekleri yaz sonuna dogru açar. Olgunlasan çiçekleri siyah renkli ve hilal biçimli tohumlara dönüsür. Sedefotu bitkisi günesli yerleri sevmesine karsin yari gölgeli yerlere de dayanir. Suyu iyi akintili alkalik topraklari yegler. Ancak bitek olmayan toprakta yetisen bitki daha dayanikli olur. Bitki, tohumuyla çogalir ama agir agir gelisir. Daha iyisi ilkbaharda bitkinin bölünerek ya da yaz sonunda gövde kalemleri alinarak çogaltilmasidir.
Sedefotu bitkisinin topraküstü bölümleri uçucu yag, alkaloitler, tanen, reçine, rutin adi verilen glikozit ile pektin içerir. Tohum ve yapraklari az miktarlarda tüketilmek kosuluyla bazi ülkelerin mutfaginda yer alir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Antik çaglarda hastaliklara karsi yararlariyla ün kazanan sedefotuna Latincede. hastaliktan kurtulma anlamina gelen Ruta adi verilmistir. Bitkinin bazi önemli tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söyle özetlenebilir:
• Midevidir. istahi açar ve sindirimi kolaylastirir.
• Gaz söktürücüdür.
• Yatistiricidir. Spazmlari çözer. Spazmla olusan öksürügü keser.
• Kalp çarpintisi ve endiseden dogan sorunlari en aza indirger, isteri durumunu yok eder.
• Âdet söktürücüdür. Kadinlarda aybasi dönemini kolaylastirir ve düzene sokar.
• Uyaricidir.
• Terleticidir.
• Solucan (kurt) düsürücü etkisi vardir.
Bütün bu etkileri saglamak üzere, sedefotunun topraküstü kesimleri, bitki yazin çiçek açmadan önce toplanir ve gölgede kurutulur. 1-2 tatli kasigi kurutulmus ot alinip 1 bardak kaynar suda 10-15 dakika demlendirilir. Böylece elde edilen infüzyondan, günde üç kez birer bardak içilir.
• Ayni infüzyon distan yorgun gözlere pamukla uygulanirsa göz yorgunlugunu giderir.
• Ayrica sedefotu romatizma agrilarina karsi etkili olur.
• Karin agrilarina karsi da etkilidir.
Bu iki etkisinden yararlanmak için, taze sedefotu yapraklari parçalanip elde ezilerek zeytinyaginin içine konulur. Birkaç saat bekletilir. Böylece elde edilen eriyik daha sonra distan elle ovusturularak sikâyetli yerlere uygulanir.
• Sedefotunun taze yapraklarindan birkaçi agizda çignenirse, yüksek tansiyondan olusan bas agrisini geçirir.
• Sedefotunun yapraklari suda kaynatilip dekoksiyonu yapildiktan sonra biraz sulandirilip cilde uygulanirsa yararli ve temizleyici olur. Ancak bazi kisilerin cildini kizartabilecegi unutulmamalidir.
• Sedefotu, antiseptik ve böcek kovucu etkiler de tasir. Bunun için kurutulmus yapraklari evlerde mutfak ve kilerin uygun yerlerine serilir.
UYARILAR
• Sedefotu gebelikte kullanilmamalidir, çünkü çok etkili bir çocuk düsürücüdür.
• Yüksek dozda alinirsa zehirlenmelere yol açabilir.