Ballibabagiller familyasindandir. Anayurdu bilinmeyen, Güney Avrupa'da ve ülkemizde yabani olarak yetisen, Fransa ve Ispanya'da tarimi yapilan bir ya da genelde çok yillik bodur çali tipinde dayanikli otsu bitkilerdir. 10-45 cm. kadar boylanabilen saterlerin 14 kadar türü Anadolu'da görülür. Bunlardan konumuzla ilgili olanlari, Dag sateri (S. montana) ile Adi sater (S. hortensis)'dir. Bu türlerin dallara ayrilan dört köse kesitli, tüylü ve yesil renkli gövdesi, bitkinin ikinci yilinda odunsulasirken rengi de kirmizimsilasir.
Hos kokulu, küçük, seritsi ve sivri uçlu yapraklarinin üst yüzeyinde aslinda yag bezleri olan kabarik benekler bulunur, iki türü yaz basindan sonbahara kadar açan çift dudakli görünümdeki çiçekleri beyaz, pembe, mor ya da kirmizi renklerde olur. Çiçekleri olgunlasinca, ikiye bölünmüs gibi görünen uzamis küre biçimli ve kahverengi parlak tohumlar verir. Bol günesli yerleri, suyu iyi akintili (süzek), alkalik ve kum-kil karisimi gevsek topraklari seven saterler, döktügü tohumlariyla çogalir.
Saterlere hos kokusunu veren yapraklarinda yüksek oranda bulunan karvakrol adli maddedir. Bitki 20 cm. kadar boylaninca kesilip toplanir. Gölge yerlerde demetler seklinde baglanarak asilip kurutulur. Ezilir, toz haline getirilir ve baharat olarak kullanilir. Bu toz kimi zaman baharatçi ve aktarlarda yanlis olarak kekik diye sunulmaktadir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Antik çaglardan beri hem baharat hem de afrodizyak olarak bilinip kullanilan saterlerin tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söyle özetlenebilir:
• Uyaricidir. Bu etkisiyle mideyi çalistirir, istahi açar ve sindirim islemini kolaylastirir. Hazimsizligi giderir.
• Mide ve bagirsaklardaki asiri gazi söktürür.
• Idrar söktürücüdür. Kani ve idrar yollarini temizler.
• Terleticidir. Soguk alginliginda iyilestirici etkisi görülür.
• Antiseptik (mikrop kirici) etkisi de vardir. Bademcik ve bogaz enfeksiyonlarina iyi gelir.
• Uzun zamanlardan beri afrodizyak (cinsel gücü artirici) etkileri bulundugu ileri sürülmektedir.
Sayilan bu etkilerinden yararlanmak için, bitki, çiçek açmadan önce kesilip kurutulur. Kurumus bitkilerden 1-2 tatli kasigi alinip 1 bardak kaynar suyun içine konularak ve kabin üstü sikica kapatilarak 10-15 dakika demlendirilir. Böylece elde edilen infüzyondan, günde iki-üç kez birer bardak içilir, istahi açmasi için yemeklerden 15-20 dakika önce alinir.
Mikrop kirici etkisinden yararlanmak için bu infüzyonla ya da daha iyisi 1-2 tatli kasigi kurumus bitkinin 1 bardak suda kaynatilmasiyla elde edilen dekoksiyonla agizdan derin gargara yapilir.