Ballibabagiller familyasindandir. Akdeniz havzasi bitkisidir. Çesitli türleri ülkemizde de Trakya, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yabani olarak yetisir. Kayalik ve kurak yerlerde rastlanan, çali görünüslü, hos kokulu bitkilerdir. Bu türlerden konumuzla en çok ilgili olani Yabani mercanköskü (O. vulgare)'dür. Güveyotu ya da keklikotu adlariyla da bilinen bu tür, 25-80 cm. boylanabilir ve topragin üzerine yayilarak gelisir. Biber gibi kokan koyu yesil renkli yapraklari, haziran ile ekim aylari arasinda beyaz ya da pembe renkte açan çiçekleri vardir. Bol günesli ya da kismen gölge yerleri seven bitki, döktügü tohumlariyla çogalir.
mercanköskünün topraküstü kesimlerinde, karvakrol ile timol adli maddeleri içeren uçucu yag, asitler, tanen ve aci esanslar bulunur. Bazi yerlerde yapraklari kurutulup kekik yerine baharat olarak kullanilir. Ayrica bitkinin topraküstü kesimlerinin damitilmasiyla elde edilen mercanköskü yagi da parfümeri ve likör endüstrilerinde kullanilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Yabani mercanköskünün tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söyle siralanabilir:
• Uyarici ve terleticidir. Soguk alginligi ve gribin iyilestirilmesinde yararli olur.
• Öksürük ve bogmacanin tedavisinde etkilidir.
• Yatistiricidir.
• Uyarici etkisi sindirim sisteminde de görülür: istah açar. Sindirimi kolaylastirip hazimsizligi giderir.
• Idrar ve gaz söktürücüdür.
• Peklik vericidir.
• Kadinlarda aybasi döneminin daha kolay ve rahat geçmesini saglar.
Bütün bu etkileri saglamak üzere, yabani mercanköskünün topraküstü kesimleri, bitki çiçek açtiginda toplanir. Kalin dal ve saplan ayrilip atilir. Geri kalan kisimlardan 1 tatli kasigi kurumus ya da taze bitki karisimi 1 bardak kaynar suyun içine konur. 10-15 dakika demlendirilerek hazirlanan infüzyon, günde üç kez birer bardak içilir.
• Yabani mercanköskü iyi bir antiseptiktir. Agiz yangilarina karsi etkilidir.
• Ari ve böcek sokmalarinda da yangiyi kesip rahatlatir.
Bu etkilerinden yararlanmak üzere, yukarda tarifi verilen infüzyonla ya da daha iyisi, 1 tatli kasigi dolusu bitkinin suda kaynatilmasiyla hazirlanan dekoksiyonla agiz iyice çalkalanir. Böcek veya an sokmasi durumlarinda, sokulan yer ayni dekoksiyonla sikica ovusturulur.
• Ayrica, yabani mercanköskü etkili bir yara iyilestiricidir.
• Romatizma ve kas agrilarinda bedeni rahatlatici etkisi görülür.
• Özellikle gerginlik durumunda olusan bas agrilarinda etkili olur.
Bu etkilerinden yararlanmak üzere, piyasada satilan mercanköskü yagi alinip yara ve kesikler bununla yikanir. Bas agrisi durumunda sakaklar, romatizma ve kas agrilarinda sikayetli yerler mercanköskü yagiyla ovusturulur.
Diger mercanköskü türlerini söyle özetleyebiliriz:
Izmir kekigi (O. smyrnaeum ya da O. onites) diye adlandirilan tür, Ege ve Akdeniz bölgelerindeki makiliklerde yaygindir. 40-50 cm. boylanabilen, çokyillik bitkidir. Yapraklari oval biçimli, kenarlari hafif disli, yumusak, tüylü ve kekigimsi kokuludur. Nisan-temmuz aylarinda çiçek açan bitki, döktügü tohumlariyla çogalir. Istanbul ya da Çanakkale kekigi (O. heracleoticum veya O. hirtum) denilen mercanköskü türü ise, Trakya, Marmara bölgesi ve Bati Anadolu'da yetisir. 50 cm. kadar boylanabilen çokyillik bitkidir. Temmuz-Agustos ayinda çiçek açar. Yapraklari kekigimsi kokar. Döktügü tohumlariyla çogalir.