Ballibabagiller familyasindandir. Anayurdu Akdeniz havzasi olan Lavandula cinsi, kisin yapraklarini dökmeyen 20 kadar çalimsi görünüslü çokyillik bitki türünün ortak adi lavantadir. Bu türlerden bazisi ülkemizde de yetismektedir. Bunlardan konumuzla ilgili olan ikisini, önce ingiliz lavantasi (L. angustifolia, L. spica, L. vera, L. officinalis) türünü ve daha sonra ayri bir bölümde Karabas lavantasi (L. stoechas) türünü ele alacagiz. Ingiliz lavantasi ya da kisaca lavanta, en çok 1 m. kadar boylanabilir. Gövdesi dört köse kesitli, yesil renkli ve hos kokuludur. Ancak, bitkinin ikinci yilinda gövde odunsulasir. Grimsi yesil renkli, ince uzun ve hos kokulu yapraklari; uzun saplarin ucunda seyrek basaklar olusturarak yaz aylarinda açan, çok kokulu, lavanta mavisi renkli çiçekleri vardir. Bitkinin gövde, yaprak, sap ve çiçeklerine özel kokusunu veren, bunlarin üzerinde bulunan küçük yildizsi tüyleridir. Lavantanin sonbaharda olgunlasan küçük meyvelerinin her birinde, dörder adet findikçik seklindeki tohumu yer alir. Günesli ve açiklik alanlari, suyu iyi akintili kireç içeren kumlu topraklari seven lavanta, tohumlariyla, sonbaharda alinan gövde çelikleriyle ya da bitki tabaninin bölünmesiyle çogaltilir.
Lavanta, içinde organik asitler bulunan uçucu yag ile glikozitler, alkaloitler ve tanen gibi maddeleri içerir. Bu uçucu yagin damitilmasiyla elde edilen lavanta esansi (lavantayagi) parfümeri endüstrisinde önemli bir hammadde olarak kullanilir. Ayrica geleneksel sekilde lavantanin yaprak ve çiçekleri odalarimiza güzel koku veren potpuri tabagina, yatak odalarimizdaki güzel koku torbalarina konulur. Lavanta esansi yatak çarsaflarina serpilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Sagliga yararli etkileri uzun zamanlardan beri bilinen ve kullanilan lavantanin tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söylece özetlenebilir:
• Sinirleri yatistirici ve spazm çözücüdür. Özellikle depresyonla ilgili asiri sinirlilik durumunda yatistirici olur. Uykusuzluk halini giderir.
• Stresle ilgili bas agrilarinda etkili bir iyilestiricidir.
• Bitkinlik ve güçsüzlük durumlarinda, merkezi sinir sistemini ve dolayisiyla bedeni güçlendirici bir toniktir.
• Saman nezlesini geçistirmede etkili olur.
• Sindirim sistemi üzerinde olumlu etkileri vardir, istahi açar, sindirimi kolaylastirir. Mide ve bagirsaklardaki gazi söktürür.
• Kusma refleksini bastirir.
• Idrar söktürücüdür. Böbrekleri temizler.
• Öksürügü kesici ve atesi düsürücü etkileri de vardir.
Sagliga çok yararli bütün bu etkileri saglamak üzere, lavantanin taze sürgünleri yaz basinda ve çiçekleri iyice açtiklarinda toplanir. 35 C dereceyi asmayan sicaklik ve gölge yerde bunlar özenle kurutulur. Birbirine karistirilan kurumus sürgün ve çiçeklerden 1 tatli kasigi alinip üzerine 1 bardak kaynar su dökülerek ve 10 dakika süreyle demlendirilerek bir infüzyon elde edilir. Bu infüzyondan, günde üç kez birer bardak içilir.
• Ayrica lavanta romatizma, burkulma ve kirik yerlerinin agrilarinda rahatlaticidir.
• Akneli cildi temizler.
• Duyarli ciltler için tonik sivi olusturur.
Bu durumlarda yararli etkiyi saglamak üzere, lavanta çiçeklerinin damitilmasiyla elde edilen ve piyasada satilan lavanta esansi (lavantayagi) kullanilir. Bu yag içilmez. Yalnizca sikayetli yerlere, elle ovularak distan uygulanir. Duyarli ciltler içinse, küvette hazirlanan banyo suyuna katilir.