Kediotugiller familyasinin örnek bitkisidir. Anayurdunun neresi oldugu bilinmeyen kediotunun, dünyanin çesitli yerlerinde 150 kadar türü yetismekte, 10 kadar türü ülkemizde de görülmektedir. Bunlardan konumuzu en çok ilgilendiren türüne Tibbi kediotu (V. officinalis) denilir. Bu tür kediotu 150 cm'ye kadar boylanabilen, çokyillik dayanikli otsu bitkidir. Pek hos kokmayan kisa rizomu (kökgövdesi) yanlara dogru saçaklar atar. Yuvarlak kesitli, boydan boya oluklu ve yesil renkli bir gövdesi vardir.
Bayirturpununkine benzeyen keskin kokulu, koyu yesil renkli, kenarlari disli, 5-11 yaprakçiktan olusan dar ve uzun yapraklari, çiçek saplarinin dibinden sürerler. Hazirandan eylül ayina kadar salkimlar halinde açan minik çiçekleri itici kokulu, soluk mor-pembe ya da pembemsi beyaz renklerdedir. Bu çiçeklerin olgunlasmasiyla ortaya çikan tohumlari 2 mm. uzunlukta, gözyasi biçimli, yassi ve açik kahverengidir. Günesli ya da kismen gölgeli yerleri, kum ve kil karisimi gevsek ama bitek topraklari seven bitki, tohumlariyla çogalir.
Tibbi kediotu bitkisinin rizom ve kök saçaklarinda nisasta, seker ve reçine, valeryanik asit ve izovaleryanik asit, borneol, pinen ile kampen içeren uçucu yag ile gene uçucu alkaloitler bulunur. Bu kökler bazi yerlerde çorba, güveç yemekleri ve dolma içlerine, bitkinin çesitli mineraller yönünden zengin yapraklari da, çürütülüp kompozit gübre yapilan bitkilerin arasina katilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Bedene yararli etkileri Antik çaglarda da bilinen kediotunun bilimsel adindaki valere kökü Latince'de "saglikli olmak" deyisinden gelir. Tibbi kediotu Kuzey Avrupalilar, Çinliler ve Kanada'da yasayan Kizilderililer tarafindan saglik hizmetinde kullanilmisti. Bitkinin bu tibbi etkileri ve onlardan yararlanma yöntemleri söyle özetlenebilir:
• Bedene yararli bitkiler arasinda sinirleri yatistirici etkisi en çok olanlardan biridir.
• Sinirsel gerginlikleri yok ederken gerginliklerden olusan endiselilik, asiri heyecan, isteri ve nevrasteni durumlarini da yatistirir.
• Spazm çözücüdür. Bedende olusan kramplari, bagirsaklarda duyulan ani agrilari ve aybasi nedeniyle ortaya çikan kramp ve sancilari yok eder.
• Sinirsel kökenli bas agrilarina ve migrene iyi gelir.
• Görme bozukluklarinda olusan bas agrilarina karsi da etkilidir.
• Asiri sinirlilik durumundan ortaya çikan kalp agrilarini ve çarpintilarini geçirir.
• Uyku getiricidir. Özellikle sinirsel kökenli uykusuzluga karsi iyi bir ilaç olusturur. Kisiye dogal uyku olanagi saglar.
• Gerginlikten ötürü bedende olusan agrilari keser.
• Gaz söktürücüdür.
• Nezleye karsi iyilestirici etkisi vardir.
• Romatizma agrilarini da hafifletir.
Bütün bu önemli etkileri saglamak üzere tibbi kediotunun rizom ve kök saçaklari sonbaharin sonlarina dogru bitkinin topragi kazilarak çikarilir, iyice temizlenir ve gölgeli, havadar bir yerde kurutulur. Kurumus kökler parçalara ayrilarak 1-2 tatli kasigi kuru kök, 1 bardak kaynar su içinde 10-15 dakika süreyle demlendirilip bir infüzyon elde edilir. Bu infüzyon bedene zararli olmadigindan, gereksinim duyuldukça birer bardak olarak içilir.
• Kediotu ayrica akne ve isilik tedavisinde kullanilir.
• Sinirleri ve bedeni yatistirici amaçla hazirlanan banyo sulari ya da yüz yikama losyonlarina katilir.
Bunun için kediotunun kuru kökleri kaynatilarak bir dekoksiyon elde edilir. Bu dekoksiyon akne ve isilik sikayetinin oldugu yerlere distan uygulanir. Ayni dekoksiyon banyo ya da yüz yikama sularina katilir. Kediotunun köklerinin damitilmasiyla elde edilen ve piyasada satilan kediotu esansi da sulandirilarak yukarida sayilan etkileri elde etmek üzere kullanilabilir.