Ballibabagiller familyasindandir. Anayurdu bilinmeyen Marrubium cinsi köpekotlarinin 15 kadar türü vardir. Bunlardan konumuzla ilgili olan Akköpekotu (M. vulgare) Avrupa, Akdeniz havzasi ülkeleri ve Türkiye'de görülmektedir. 60 cm. kadar boylanabilen çokyillik dayanikli otsu bitkidir. Dört köse kesitli, tüylü ve dallara ayrilan yapili gövdesi kirli beyaz renktedir. Gövde ve saplar üzerinde karsilikli dizilmis durumdaki kalp biçimli, üzerleri kirisikmis gibi görünen yapraklarinin kenarlari disli ve yaprak ucu yün gibi tüylerle örtülü olur. Bu yapraklar meyve gibi kokarlar.
Bitkinin küçük beyaz çiçekleri, ikinci yilinin yaz ortasindan sonbahar basina kadar yaprak koltuklarinda açar. Olgunlasan çiçekleri 2 mm. uzunlukta gözyasi biçimli ve koyu kahverengi, parlak görünüslü tohumlar verir. Bol günesli ve soguk rüzgarlardan korunmali yerleri seven akköpekotu, alkalik ve kuruca topraklari yegler. Döktügü tohumlariyla çogalir. Bedene yararli etkileri Eski Misirlilar tarafmdan bilinen ve ünlü hekim Hipokrat tarafindan övülen akköpekotu, uzun süreler öksürüge karsi tek ilaç olarak kullanilmisti. Bitkinin topraküstü kesimleri marrubin adli madde ile uçucu yag, yapiskan bitki sivisi, tanen ve bolca C vitamini içerir. Bitkinin
çiçekleri, balarilarini, bulundugu bahçelere çekerken, yapraklarinin demlendirilmesiyle elde edilen infüzyon, pompalara konularak agaçlardaki yaprakçik bitine ve tabaklara konularak sineklere karsi yok edici olarak kullanilir. Bazi yerlerde köpekotunun kurutulmus yapraklari baharat olarak kullanilmaktadir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Akköpekotunun tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma yöntemleri söyle siralanabilir:
• Terletici, balgam söktürücü, gögsü yumusatici ve spazm çözücü etkileri vardir. Solunum yollarinin mukozasini destekler. Brons kaslarina gevseme, ve rahatlik verir. Bütün bu etkileriyle öksürük, bronsit ve bogmaca gibi hastaliklarin iyilestirilmesinde yararli olur.
• Soguk alginligi belirtilerinin ilk görülüsünde alinmasi, nezle ve soguk alginligi durumunun kolay atlatilmasmi saglar.
• Safra salgilarini artirir. Bu etkisiyle istahsizligi giderir, sindirimi kolaylastirir.
• Idrar ve gaz söktürücüdür.
• Kalp yangilarini hafifletir.
• Kurt (solucan) düsürücü etkisi de vardir.
Bu etkileri saglamak üzere, akköpekotunun yapraklari ve çiçekli saplari yaz ortasi ile sonbahar basi arasinda, bitki çiçekli iken toplanip 35 C dereceden sicak olmayan gölge bir yerde özenle kurutulur. Kurutulmus çiçek karisimindan yarim 1/2-1 yemek kasigi alinip 1 bardak kaynar suyun içine konulur. 10-15 dakika demlendirilerek elde edilen infüzyondan günde üç kez birer bardak içilir.
• Akköpekotu ayni zamanda etkili bir yara iyilestiricidir.
Bunun için, 1 tatli kasigi dolusu kurumus yaprak karisimi 1 bardak suda kaynama noktasina kadar isitilir. Sonra atesi kisilarak 10 -15 dakika daha isitma sürdürülür. Böylece elde edilen dekoksiyon sogutulup distan yaralara uygulanir.